Hymenoplastyka: od kulturowych uwarunkowań przez cywilizacyjne kaprysy po terapię

Hymenoplastyka jest zabiegiem z zakresu ginekologii estetycznej¹, w czasie którego odtwarzana jest błona dziewicza – struktura w obrębie kobiecych narządów płciowych, z którą wiążą się symboliczne oczekiwania i wyobrażenia, kształtujące kulturową pozycję kobiety pretendującej do głównej społecznie – w tradycyjnym przekonaniu – roli żony.

W wielu kulturach i od dawna kobieta stająca na ślubnym kobiercu powinna być dziewicą, co wynikało w wielkiej mierze z przekonań religijnych. Obecnie jednak restrykcje dotyczące tej sfery mają charakter raczej moralny, jednak w pewnych kręgach społeczno-religijnych są sankcjonowane prawnie – dotyczy to zwłaszcza nieeuroatlantyckiego obszaru kulturowego, którego podstawą wciąż jest patriarchalizm opresyjny wobec zachowań kobiet wykraczających poza sztywne ramy tradycji.

Anatomia dziewictwa

Dziewictwo jest tym, co zwyczajowo odróżnia dziewczynę od kobiety, a jego dowodem jest błona dziewicza. Można ją porównać do elastycznej membrany usytuowanej u wejścia do pochwy u dziewcząt i kobiet, które nie rozpoczęły współżycia seksualnego. Jej fizjologiczne funkcje nie są do końca jasne, uważa się, że zabezpiecza waginę przez infekcjami i pozwala na odprowadzanie krwi menstruacyjnej². Tkanka ta jest rozciągliwa i unaczyniona, choć jej właściwości zmieniają się z wiekiem kobiety³. Jej anatomiczny kształt jest zróżnicowany⁴ i w dużej mierze wpływa na to, czy jej przerwanie będzie się wiązało z wystąpieniem krwawienia.

Błona dziewicza ulega przerwaniu podczas waginalnych czynności seksualnych (stosunek, masturbacja), ale może też ulec uszkodzeniu w wyniku stosowania tamponów⁵ lub uprawiania sportów gimnastycznych, jeździectwa czy kolarstwa. W takich przypadkach przy pierwszym stosunku nie pojawia się krwawienie, co podważa biologiczne dziewictwo kobiety, narażając ją na kulturowe represje. Tymczasem ani brak błony dziewiczej, ani brak krwawienia nie jest oznaką braku dziewictwa – badania pokazały, że jedna na tysiąc dziewcząt rodzi się bez błony dziewiczej, a u 52% dziewcząt po rozpoczęciu współżycia seksualnego błona dziewicza nie zostaje przerwana, co świadczy o tym, że nienaruszona błona jako symbol wysoko waloryzowanego w niektórych kręgach społeczno-kulturowych dziewictwa, czyli czystości i niewinności, jest w zasadzie mitycznym wyobrażeniem⁶.

Niewątpliwie kulturowa funkcja tej struktury w obrębie kobiecych genitaliów znajduje odzwierciedlenie w polskojęzycznej nazwie. W nazewnictwie łacińskim natomiast nazwa błony dziewiczej brzmi hymen. Pochodzi ona od imienia greckiego boga Hymena (łac. Hymenaeus), syna Dionizosa i Afrodyty, opiekuna małżeństwa, orszaku i ceremonii weselnych⁷. Z tych – mitycznych – konotacji wynika kulturowe znaczenie dziewictwa jako fizycznie weryfikowalnego stanu poprzedzającego zamążpójście. Z tego względu stało się ono emblematem honoru nie tylko kobiety, ale też całej rodziny. W konsekwencji kobiety należące do kręgów hołdujących konserwatywnemu podejściu do seksualności decydują się na wykonanie zabiegu rekonstrukcji błony dziewiczej.

Hymenoplastyka – dziewictwo rekonstruowane

Hymenoplastyka polega na zszyciu przez ginekologa pozostałości błony dziewiczej za pomocą wchłanianych szwów. Rekonstrukcja błony dziewiczej odbywa się w lokalnym znieczuleniu, zaliczana jest do zabiegów typu kosmetycznego, wykonywanych w gabinetach ginekologii estetycznej. Po zabiegu u wejścia do pochwy pozostaje niewielki otwór, umożliwiający miesiączkowanie. Po przeprowadzeniu procedury nie pozostają żadne widoczne ślady⁸.

W czasie stosunku fizjologiczna błona dziewicza nie różni się od tej rekonstruowanej; różnicę można dostrzec jedynie w czasie badania ginekologicznego przeprowadzonego przez specjalistę⁹. Zabieg może być wielokrotnie powtarzany. W specjalistycznej literaturze pojawiają się coraz to nowe doniesienia o innowacyjnych, bardziej satysfakcjonujących, sposobach przeprowadzania zabiegu¹⁰.

Nie są znane żadne medyczne wskazania do chirurgicznego odtwarzania błony dziewiczej¹¹, nie ma też ku temu wskazań natury estetycznej, dlatego część lekarzy nie jest przekonana do zasadności przeprowadzania tego typu zabiegu¹², szczególnie, kiedy pacjentki są nieletnie¹³. Z perspektywy socjologicznej, mówi się także o medykalizacji kulturowo warunkowanych przekonań¹⁴. Inni jednak wskazują na znaczenie innych kwestii, jak bezpieczeństwo kobiety, które przewyższają osobistą próżność prowadzącą do poddania się temu zabiegowi.

Kulturowy porządek restrykcji

Kulturowe przekonania na tle religijnym dotyczące nienaruszonej błony dziewiczej skłaniają kobiety do wykonania hymenoplastyki w środowiskach muzułmańskich i arabskich. W niektórych społecznościach aktywne seksualnie, niezamężne kobiety skazywane są nie tylko na społeczny ostracyzm i upokorzenie, ale wykonywane są na nich „prawomocne” wyroki¹⁵, służące ocaleniu honoru rodziny – są to honorowe zabójstwa¹⁶. Odsetek chirurgicznych rekonstrukcji błony dziewiczej wzrasta w tych kulturach, ale akceptacja tego typu zabiegu w społeczeństwach, w których seksualność jest tabuizowana, nie jest duża.

Badania przeprowadzone na libańskim uniwersytecie pokazały, że aprobatę dla hymenoplastyki wyraża tylko 19,1% kobiet i 25,6% mężczyzn, 22,5% muzułmanów i 22,3% chrześcijan. Za brakiem przyzwolenia przemawiało uznanie hymenoplastyki za formę oszustwa (80,7%) i zdradę zaufania w związku (80,4%). Z kolei aprobatywne opinie odnosiły się do praw kobiet oraz ich wolności (72,2%), a także możliwego zagrożenia przemocą fizyczną i karą śmierci (63,5%)¹⁷.

Z powodu tego typu restrykcji, hymenoplastyka stała się popularna wśród francuskich kobiet z kręgów muzułmańskich. Niektóre z nich przyznawały, że za wykonanie tego zabiegu w prywatnych klinikach płaci się we Francji ponad pięć tysięcy dolarów; inne wybierały zabiegi przeprowadzane w Tunezji, Algierii czy Maroko w niższej cenie trzystu dolarów¹⁸.

Z kolei badania etnograficzne przeprowadzone w Teheranie pokazały, że hymenoplastyka jest dla kobiet formą oporu wobec społecznych nakazów przedmałżeńskiej czystości, które nie dotyczą mężczyzn¹⁹. To „manipulowanie” dziewictwem znosi klasyfikację normy płciowej i jej złamania, co burzy tradycyjny ład społeczny, pozwalając kobietom uniknąć reperkusji jego złamania²⁰. Hymenoplastyka wpisuje się więc w porządek feministycznego dochodzenia praw kobiet, w duchu którego każda decyzja dotycząca ciała, podjęta przez kobietę w pełni władz umysłowych, powinna być respektowana²¹. Z drugiej jednak strony pojawiają się głosy o anty-feministycznym wymiarze tej procedury, która utrwala paternalistyczne oczekiwania wobec kobiet²².

Kulturowe wyobrażenia i kaprysy w społeczeństwie Zachodu

W społeczeństwach, w których dziewictwo nie jest prawnie lustrowane, a podejście do seksualności jest liberalne, hymenoplastyka motywowana jest osobistymi preferencjami kobiety i jej oczekiwaniami wobec swojego życia seksualnego.

Po pierwsze: hymenoplastyka traktowana jest rewersyjnie wobec wiotkości mięśni pochwy, narastającej fizjologicznie z wiekiem, a także nasilającej się po porodzie. Zmniejszenie wejścia do pochwy w wyniku zszycia błony dziewiczej skutkuje podniesieniem satysfakcji seksualnej.

Po drugie: poddanie się rekonstrukcji błony dziewiczej uznawane jest za rodzaj daru, ofiarowywanego przez seksualnie aktywne kobiety mężczyźnie, z którym rozpoczynają współżycie. Praktyki takie wiążą się niekiedy ze specjalnymi okazjami w związku, jak rocznica czy odnowienie ślubów. W końcu części kobiet zależy na tym, by zachować dziewictwo do czasu rozpoczęcia współżycia, więc jeśli doszło do przypadkowego przerwania błony (na przykład w czasie sportowych aktywności), decydują się one na zabieg rekonstrukcji.

Terapeutyczny wymiar przywrócenia dziewictwa

Jeszcze inną przyczyną skłaniającą kobiety do wykonania hymenoplastyki jest ich psychika. Rekonstrukcja błony dziewiczej u kobiet, które doświadczyły napaści seksualnej, w wyniku której błona została przerwana, jest formą odzyskania kontroli nad życiem i ciałem. W takich przypadkach odnowa ma wymiar nie tylko fizyczny, ale także wewnętrzny, niweluje psychiczną traumę, w związku z tym w niektórych krajach (na przykład we Francji), hymenoplastyka u ofiar gwałtów jest zabiegiem refundowanym²³.

Podobnie o hymenoplastyce myślą kobiety, które w przeszłości eksperymentowały ze swoją seksualnością, na przykład pod wpływem presji ze strony grupy rówieśniczej, ale nie były gotowe psychicznie i emocjonalnie na fizyczną bliskość. Z perspektywy czasu zrekonstruowanie biologicznej oznaki dziewictwa umożliwia im zapanowanie nad życiem seksualnym, co wpływa miedzy innymi na samoocenę.

Względy kulturowe na pierwszym planie

Rekonstruowanie błony dziewiczej stało się tematem debaty nie tylko naukowej, ale także medialnej. Kwestia ta wiąże się z pluralizmem kulturowym i prawami kobiet, a także z aspektami etycznymi i medycznymi²⁴. Choć hymenoplastyka zaliczana jest do zabiegów z zakresu ginekologii estetycznej, jej konsekwencji nie można ograniczyć do hedonistycznych korzyści cielesnych. Ze względu na kulturowe uwarunkowanie dziewictwa, hymenoplastyka musi być rozważana przez pryzmat kultury, do której należy poddająca się jej kobieta. Wydaje się, że właśnie z tego powodu – dosłownego wpływu kultury na życie kobiety – rekonstruowanie błony dziewiczej nie może być jednoznacznie ocenianie.

PIŚMIENNICTWO

1. Dobbeleir JMLCL, Van Landuyt K, Monstrey SJ. Aesthetic Surgery of the Female Genitalia. Obstet Gynecol. 2009, 113 (1), 154–159.
2. Jarral F. A Hymen Epiphany. J Clin Ethics. 2015, 26 (2), 158–60.
3. Edgardh K, Ormstad K. The adolescent hymen. J Reprod Med. 2002, 47, 710–714.
4. Mor N, Merlob P, Reisner SH. Types of hymen in the newborn infant. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol. 1986, 22, 225–228.
5. Goodyear-Smith FA, Laidlaw TM. Can tampon-use cause hymen changes in girls who have not had sexual intercourse? A review of the literature. Forensic Sci Int. 1998, 94, 147–153.
6. Raveenthiran V. Surgery of the hymen: from myth to modernization. Indian J Surg. 2009, 71, 224–226.
7. Grimal P. Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław. 2008, 149–150.
8. Prakash V. Hymenoplasty – how to do. Indian J Surg. 2009, 71 (4), 221–223.
9. DelVechio Good MJ. On Hymenoplasty. J Clin Ethics. 2015, 26 (2), 161.
10. Wei SY, Li Q, Li SK, Zhou CD, Li FY, Zhou Y. A new surgical technique of hymenoplasty. Int J Gynaecol Obstet. 2015, 130 (1), 14–148.
11. Raveenthiran V. op. cit.
12. Paterson-Brown S. Should doctors reconstruct the vaginal introitus of adolescent girls to mimic the virginal state? Education about the hymen is needed. BMJ. 1998, 316, 461.
13. Kopelman LM. Make her a virgin again: when medical disputes about minors are cultural clashes. J Med Philos. 2014, 39 (1), 8–25.
14. Ayuandini S. Finger Pricks and Blood Vials: How doctors medicalize ‘cultural’ solutions to demedicalize the ‘broken’ hymen in the Netherlands. Soc Sci Med. 2017, 177, 61–68.
15. Bawany M.H., Padela A.I. Hymenoplasty and Muslim Patients: Islamic Ethico-Legal Perspectives. J Sex Med. 2017 Aug;14(8):1003-1010.
16. ‘Honour’ killing: It’s a global phenomenon, https://timesofindia.indiatimes.com/india/Honour-killing-Its-a-global-phenomenon/articleshow/6154172.cms?referral=PM [dostęp: 17.04.2018].
17. Awwad J, Nassar A, Usta I, Shaya M, Younes Z, Ghazeeri G. Attitudes of Lebanese university students towards surgical hymen reconstruction. Arch Sex Behav. 2013, 42 (8), 1627–1635.
18. Crumle B. The Dilemma of ‘Virginity’ Restoration. July 13, 2008. http://content.time.com/time/world/article/0,8599,1822297,00.html [dostęp: 17.04.2018].
19. Ahmadi A. Recreating Virginity in Iran: Hymenoplasty as a Form of Resistance. Med Anthropol Q. 2016, 30 (2), 222–237.
20. Kaivanara M. Virginity dilemma: Re-creating virginity through hymenoplasty in Iran. Cult Health Sex. 2016, 18 (1), 71–83.
21. Prakash V. Hymenoplasty – how to do? Indian J Surg. 2009, 71, 221–223.
    Cook R J, Dickens B M. Hymen reconstruction: ethical and legal issues. Int J Gynaecol Obstet. 2009, 107 (3), 266–269.
    
22. Heinrichs G. Is Hymenoplasty Anti-Feminist? J Clin Ethics. 2015, 26 (2), 17–25.
23. Steigrad A. Muslim women in France regain virginity in clinics, https://www.reuters.com/article/us-muslimwomen-europe-virginity/muslim-women-in-france-regain-virginity-in-clinics-idUSL2532025120070430 [dostęp: 17.04.2018].
24. Cook R J, Dickens B M. Hymen reconstruction: ethical and legal issues. Int J Gynaecol Obstet. 2009, 107 (3), 266–269.